بسم الله الرحمن الرحیم

«توسّل» در لغت به معناى انتخاب وسیله، و وسیله به معناى چیزى است که انسان را متقرّب به دیگرى کند.

لسان العرب که از کتب معروف لغت است، مى‏نویسد: «وصَّلَ إلى‏ الله وسیلةً إذا عَمِل عملا تقرّب به إلیه والوسیلة ما یتقرّب به إلى الغیر»؛

ترجمه: توسّل جستن به سوى خدا و انتخاب وسیله این است که انسان عملى انجام دهد که او را به خدا نزدیک کند و وسیله به معناى چیزى است که انسان به کمک آن به چیز دیگرى نزدیک مى‌‏شود.

با اینکه بى نیاز کننده، تنها خداوند است، لیکن در این آیات، خداوند عزّوجلّ، پیامبر (ص) و مؤمنین را نیز رازق و شریک در اغنا و بى‏نیازى دانسته است‏:

«ولو انهم رضوا ما اتاهم الله ورسوله ...»
ترجمه: (در حالى که) اگر به آنچه خدا و پیامبرش به آنان داده راضى باشند! (1)

«وما نقموا لا ان اغناهم الله ورسولـه...»
ترجمه: آنها فقط از این انتقام مى‏گیرند که خداوند و رسولش، آنان را به فضل (و کرم) خود، بى‏نیاز ساختند!(2)

عسقلانى مى‏گوید: در زمان خلافت خلیفه دوم، مردم گرفتار قحطى و خشکسالى شدند، شخصى از اصحاب به قبر پیامبر (ص) متوسّل شد و گفت یا رسول اللّه «اسْتَسْقِ لِأُمَّتِکَ فَانَّهُمْ قَدْ هَلَکُوا ...» (3). و شخصیت هایى چون ابن حِبّان و ابن خُزیمه و ابوعلى خلال، شیخ الحنابله در زمان گرفتارى به قبور اهل بیت پیامبر (ص) متوسّل مى‏شدند.

ابن حِبّان (متوفاى 350 ه خ.) در کتاب خود «الثقات» مى‏گوید: بارها به زیارت قبر على بن موسى الرضا (ع) رفتم و در مدتى که در طوس بودم، هر وقت مشکلى بر من عارض مى‏شد، به زیارت قبر آن حضرت مى‏رفتم و از خداوند مى‏خواستم که مشکلم را برطرف کند و الحمد للَّهِ مشکلم برطرف مى‏شد و این معنا را مکرّر امتحان کردم و نتیجه گرفتم. (4)

ابو على خلال، شیخ حنابله مى‏گوید: هرگاه به مشکلى برمى‏خورم قبر موسى‏بن جعفر (ع) را زیارت مى‏کنم و به ایشان متوسل مى‏شوم و خداوند نیز مشکل مرا آسان مى‏کند. (5)

محمد بن ادریس شافعى به قبر ابو حنیفه و احمدبن حنبل به قبر شافعى متوسل مى‏شدند. (6)

بزرگان اهل سنت به صراحت مردم را تشویق به استغاثه و توسل کرده ‏اند

قسطلانى گوید: شایسته است که زائر در کنار قبر پیامبر (ص) زیاد دعا و استغاثه کند و متوسل شود و طلب شفاعت بخواهد و بى تابى کند و سزاوار است که خداوند شفاعت پیامبر (ص) را در حق او بپذیرد. (7)

چه دلیلى بر مشروعیت زیارت قبور داریم؟

در پاسخ این پرسش، از کتاب و سنّت مى‏توان بهره جست و فعل صحابه نیز بر آن بوده:

قرآن کریم: وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنفُسَهُمْ جَاءُوکَ .... (8)
 «اگر به خود ستم کردند، سراغ تو مى‏آیند و استغفار مى‏کنند و تو اى محمد، براى آنان طلب مغفرت کنى ...».

سنت پیامبر اکرم (ص)

روایات و احادیث بسیارى از رسول اللّه (ص) در تشویق به زیارت قبر شریف خود، پس از رحلتش، نقل شده است: «مَنْ زَارَ قَبْرِی وَجَبَتْ لَهُ شَفَاعَتِی». (9)

فعل صحابه

عبدالرزاق و بیهقى و ابن عبدالبر روایت کرده‏اند که حضرت فاطمه زهرا (س)، هر جمعه به زیارت قبر عموى خود حضرت حمزه مى‏رفت ودر آنجا نماز مى‏خواند و گریه مى‏کرد.
حاکم نیشابورى مى‏گوید: سند و راویان این حدیث تماماً ثقه هستند. (10)

 از خلیفه ثانى و عبدللَّه‏ بن عمر نیز نقل شده که به هنگام بازگشت از سفر، ابتداء قبر پیامبر (ص) را زیارت مى‏کردند. (11)

پی نوشت:
1)توبه 59
2)توبه74
3) فتح البارى، ج 2، ص 557
4) کتاب الثقات، ج 8، ص 456
5) تاریخ بغداد، ج 1، ص 120
6) مناقب ابى حنیفه، ج 2، ص 199
7) المواهب اللدنیه، ج 3، ص 417
8)نساء 64
9)السنن الکبرى، ج 5، ص 5 24
10) مصنف عبدالرزاق 572: 3- مستدرک حاکم، ج 1، 377- السنن الکبرى 4، 131- تمهید شرح مو طا، 3، 234
11) شفاء السقام، ص 44 وفاء الوفاء 4، 1340